Arnold J. Toynbee - Studium Historii.pdf

"A Study of History", gigantyczne dziesięciotomowe dzieło angielskiego historiozofa Arnolda J. Toynbee'ego (wyd. 1889-1975), powstawało w ciągu trzydziestu lat (1934-1954). Skondensowane w jednotomowym autoryzowanym skrócie, dokonanym przez historyka angielskiego D.C. Somervella, stało się jedną z najważniejszych pozycji humanistyki zachodnioeuropejskiej.

Niewyobrażalnie wręcz bogaty materiał empiryczny stanowi dla autora podstawę do konstruowania całościowej, linearnej koncepcji historii; czerpiąc inspirację m.in. z psychologii głębi, religii, filozofii i literatury, Toynbee przepuszcza żywioł dziejów ludzkich przez filtr myślenia w kategoriach mitu, metafory i analogii.

Ten najszerzej chyba zakrojony system historiozoficzny czasów nowożytnych obejmuje dzieje dwudziestu trzech pełnych cywilizacji, trzech cywilizacji poronionych oraz pięciu wstrzymanych w rozwoju. Wszystkie one, zdaniem autora, przeszły przez kolejne fazy genezy, wzrastania, załamania, dezintegracji i rozkładu. Nie oznacza to jednak, że tak być musiało – prawa historyczne wyrażają bowiem, według Toynbee'ego, tylko tendencje, nie zaś absolutną konieczność. W przeciwieństwie do fatalistycznej koncepcji Oswalda Spenglera, źródłem ruchu dziejowego w "Studium historii" jest wolna, stanowiąca o sobie ludzka podmiotowość, wpisana jednakże w eschatologiczny plan Bożej Opatrzności. Empiryczny punkt wyjścia zmierza tu bowiem w kierunku transcendencji; historia staje się teodyceą, a historyk – prorokiem.