Ksiądz Tadeusz Czapiga, doświadczony egzorcysta ze Szczecina, tygodniowo przyjmuje około pięciu osób. Większość z nich potrzebuje raczej lekarza. Ksiądz Czapiga w swojej długoletniej praktyce spotkał się z kilkudziesięcioma przypadkami opętania. Wśród tych łagodnych było kilkanaście ciężkich przypadków, w których osoby opętane przejawiały wiele nadprzyrodzonych zdolności, jak nadludzka siła, znajomość cudzych myśli i grzechów, czy bardzo silny wstręt do sakrum. Większość „klientów” egzorcystów to osoby mające problemy z własnym sumieniem, osobowością, cierpiące na choroby psychiczne. Zdaniem wielu znawców problemu, na tysiąc zgłaszających się osób zaledwie pięć, sześć jest pod faktycznym wpływem szatana.

— Praktycznie każdy ksiądz, który sobie uświadamia istnienie złego ducha, zaczyna pełnić rolę egzorcysty — zauważa ks. Czapiga, który chociaż nie ma dekretu z diecezji, jest w tych sprawach uznanym w kraju autorytetem. Na pytanie, od kiedy zajmuje się egzorcyzmowaniem, odpowiada w tym samym tonie — odkąd zostałem księdzem. Pamiętam, że chodząc po kolędzie, zauważyłem, że dzieje się coś dziwnego przy poświęcaniu mieszkania. Ludzie też zachowywali się jakoś dziwnie. Dopiero po czasie uświadomiłem sobie, że miałem tam do czynienia ze złym duchem. Oglądając się za siebie, dostrzegam wiele takich przypadków, które wcześniej jedynie wyczuwałem — wspomina ks. Czapiga.

Nie jestem skory do egzorcyzmowania PDF | Drukuj | e-mail
07.12.2001.

z księdzem Tadeuszem Czapigą rozmawiają Joanna Brodniewicz i Paweł Kozacki OP

Co to jest egzorcyzm? Jakie kryteria powinny być spełnione, aby się on mógł odbyć?
Najchętniej odpowiedziałbym, cytując Katechizm Kościoła Katolickiego: „Gdy Kościół publicznie i na mocy swojej władzy prosi w imię Jezusa Chrystusa, by jakaś osoba lub przedmiot były strzeżone od napaści Złego i wolne od jego panowania, mówimy o egzorcyzmach. Praktykował je Jezus, a Kościół od Niego przejmuje władzę i obowiązek wypowiadania egzorcyzmów. W prostej formie egzorcyzmy występują podczas celebracji chrztu. Egzorcyzmy uroczyste, nazwane wielkimi, mogą być wypowiadane tylko przez prezbitera i za zezwoleniem biskupa. Egzorcyzmy należy traktować bardzo roztropnie, przestrzegając ściśle ustalonych przez Kościół norm. Egzorcyzmy mają na celu wypędzenie złych duchów lub uwolnienie od ich demonicznego wpływu mocą duchowej władzy, jaką Jezus powierzył Kościołowi. Czymś zupełnie innym jest choroba, zwłaszcza psychiczna, której leczenie wymaga wiedzy medycznej. Przed podjęciem egzorcyzmów należy więc upewnić się, że istotnie chodzi o obecność Złego, a nie o chorobę” (1673).

Gdy Paweł VI wyznał wiarę w osobowe zło, spotkał się z niezrozumieniem świata. Dziś mamy do czynienia z powrotem do praktyki egzorcyzmu. Czym to jest spowodowane?
Kościół hierarchiczny został niejako zmuszony do zajęcia się na nowo sprawami egzorcyzmów przez laikat. Zaczęło przychodzić wielu ludzi, którzy twierdzili, że są udręczeni, słyszą głosy i bluźnierstwa, którzy dochodzili do przeświadczenia, że działa w nich obcy byt, a zawodziła ich pomoc lekarska. Mieli wręcz pretensje, że Kościół ich zaniedbuje. W Ewangelii czytali, że Pan Jezus wyrzucał złe duchy, a Kościół podchodził do tych spraw z rezerwą, nie chciał się angażować. Szukali wtedy pomocy u uzdrowicieli i wróżbitów. Wołanie udręczonych ludzi wymusiło powrót praktyki egzorcyzmów w krajach europejskich.

Na ewangeliczne opętania patrzy się jako na nieznane wówczas choroby psychiczne. Jak odróżnić opętanie od choroby?
Trzeba wyróżnić trzy grupy ludzi. W niektórych przypadkach jest to choroba, w innych obsesja, a w jeszcze innych choroba połączona z obsesją. Rozeznanie jest trudne i czasami można stwierdzić, czy diagnoza jest prawdziwa, dopiero podczas egzorcyzmu, po reakcjach człowieka. Z tego powodu Kościół domaga się, by ktoś, kto przychodzi do księdza, był wcześniej u lekarza i miał wyniki badań oraz diagnozę medyczną. Podkreśla się też, by korzystając z pomocy egzorcysty, nie zaprzestawał brania leków przepisanych przez lekarza. Czasem potrzebne jest współdziałanie lekarza z księdzem.

Czym się różni egzorcyzm stosowany podczas chrztu świętego od nadzwyczajnej posługi?
Tu widać, iż zarzut, że Kościół zaniechał egzorcyzmów, jest nieprawdziwy. Egzorcyzm zawsze odmawia się przed chrztem. Praktyka ta miała miejsce podczas katechumenatu dorosłych na misjach. Przygotowanie pełnoletniej osoby do chrztu jest — według rytuału — rozłożone na etapy. Towarzyszy im odmawianie egzorcyzmów, które zawsze umieszcza się w kontekście katechezy. Mogą je odprawiać nawet świeccy katechiści. Gdy nie było aktualnego rytuału egzorcyzmu opracowanego przez Stolicę Apostolską, stosowano wcześniejsze księgi liturgiczne lub wspomniane egzorcyzmy z rytuału chrzcielnego. W jakiejś formie egzorcyzmy zawsze były w Kościele praktykowane.

Czy można mówić o większej potrzebie sprawowania egzorcyzmów spowodowanej popularnością okultyzmu i ateizmu? Niewiarą w szatana?
Mam wrażenie, że opętania są częstsze, ponieważ spłyciło się życie sakramentalne. Coraz częściej mamy do czynienia z chrześcijaństwem pozornym. Zauważamy spadek liczby ludzi spowiadających się, świadomie słuchających słowa Bożego, przystępujących regularnie do komunii świętej. Istnieje wiele ośrodków grzesznej rozrywki. Skutkiem tego będą coraz częstsze przejawy obsesji. Tworzy się kultura grzechu. Nawet telewizja w każdym domu może powodować masowe odchodzenie od życia Chrystusem i Jego ewangelią. Ludziom łatwiej przyznać się do zła niż do tego, że wybierają drogę dziewictwa, czystości czy świętości. Zdarza się, że niektórzy świadomie nazywają zło dobrem. Z mojej praktyki mogę powiedzieć, że tam, gdzie pojawiają się niepokoje i obsesje, działa Boże Miłosierdzie. Człowiek żyje w udręce, słyszy głosy, nie śpi, dręczy go niepokój, ale to zmusza go do szukania księdza i porządkowania swojego życia. To może doprowadzić do spowiedzi, wyjścia z grzechów, do odnalezienia Chrystusa. Gorsze jest położenie tych, którzy grzesząc, nie odczuwają żadnego niepokoju. Z punktu widzenia wiary jest to sytuacja nie do pozazdroszczenia, prowadząca do utraty zbawienia.

Czym się różni egzorcyzm od modlitwy o uzdrowienie?
Trafiali do mnie ludzi proszący o dokończenie procesu rozpoczętego podczas nabożeństwa uzdrowienia czy modlitwy wspólnotowej. Nastąpiło w nich jakieś poruszenie, nawet uwolnienie od pewnych zniewoleń czy obsesji, ale potem byli pozostawieni samym sobie. Szukali księdza, który podjąłby się indywidualnego prowadzenia i doprowadził do końca proces powracania do równowagi. Z praktyki znanych egzorcystów wiadomo, że aby kogoś uwolnić, trzeba czasem powtarzać egzorcyzm co tydzień nawet przez dwa lub trzy lata. Uważam, że nabożeństwa Odnowy w Duchu Świętym są dobre, bo zaczynają proces uzdrawiania, ale mogą być szkodliwe, gdy zabraknie indywidualnego prowadzenia w tym, co się w człowieku rozpoczęło.

Czy taka osoba powinna trafić do egzorcysty?
Niekoniecznie. Nie jestem zwolennikiem mnożenia egzorcystów. Trzeba, by księża zrozumieli, jak wiele mogą zrobić poprzez zwyczajne uprawnienia, które daje kapłaństwo. Sakrament pokuty, kierownictwo duchowe, zwykła cierpliwość... Ludzie przez to wychodzą z rozmaitych udręczeń. Potrzeba budzenia świadomości księży, by uwierzyli w istnienie zła osobowego, w to, że ludzie mogą być rzeczywiście udręczeni. Każdy ksiądz siedzący w konfesjonale, o ile jest świadomy nieustannej walki duchowej, może wiele zdziałać. Problemów nie załatwi jeden czy drugi egzorcysta wyznaczony w diecezji. On może pomagać w skrajnych przypadkach, ale walkę musi podjąć każdy ksiądz w swojej posłudze duszpasterskiej.

W jakich sytuacjach Ksiądz decyduje się na egzorcyzm?
Egzorcyzm może dokonać się niejako automatycznie, bez odprawienia obrzędu. Samą swoją obecnością można spowodować w kimś wybuch furii. Kiedyś, chodząc po kolędzie, spotkałem kobietę, która krzyczała, że ona musi wyznać swoje grzechy. „Kilka razy próbowałam iść do spowiedzi i ust nie mogłam otworzyć, a przed księdzem wszystko muszę powiedzieć”. Już wtedy dokonało się jakieś odblokowanie. Nie wiem, dlaczego tak się dzieje. W jednej parafii przed pierwszą spowiedzią nastąpiło zablokowanie chłopca, który nie mógł wypowiedzieć grzechów. Nie miałem jeszcze wtedy doświadczenia i nie wiązałem tego z obsesją.

Jakie znaczenie ma sakrament spowiedzi dla człowieka udręczonego?
Czasem człowiek odczuwa uciążliwość psychiczną, szuka pomocy, a jednocześnie pyta: „Jak ja mogę zrezygnować z grzechu?”. Bywa, że ktoś szuka księdza, by wyrzucił z niego złego ducha, ale nie chce zmieniać stylu swego życia. Wtedy trzeba dać pierwszeństwo sakramentowi pokuty, a dopiero potem ewentualnie egzorcyzmować. Nie jestem skory do udzielania egzorcyzmu, bo sprawą znacznie ważniejszą jest posługa sakramentalna. Jeżeli trzeba egzorcyzmować, to należy też mówić o potrzebie przemiany życia.

Mam ciągle w pamięci tekst, który sparafrazuję: po wypędzeniu zły duch bierze siedem złośliwszych duchów i wraca do człowieka. Zastają dom wymieciony i uporządkowany. Jednak stan człowieka staje się po nowym ataku gorszy od poprzedniego. Jeżeli ktoś chce się uwolnić od uciążliwości szatańskich, a zostawić sobie przyjemność grzeszenia, to może tym doprowadzić do pogorszenia swego stanu. To jest problem ludzi, którzy chcą egzorcyzmu, a nie chcą zmiany życia. Pragną pozbyć się psychicznej udręki, ale czasami chcieliby trwać w grzechach. Wtedy ostrzegam i zachęcam — najpierw do sakramentu pojednania. Może się okazać, że egzorcyzm w ogóle nie będzie potrzebny. Sakrament pokuty jest totalnym odrodzeniem, przemianą, mozolnym chrztem, jak mawiali ojcowie Kościoła. Człowiek w tym sakramencie rodzi się na nowo. Tam, gdzie nie jest ograniczony przez złego ducha i jest zdolny ocenić czynione przez siebie zło, powinien się wyspowiadać, oceniając swoje życie i wychodząc z wszelkich zakłamań, w które wszedł. Wyznanie grzechów i rozgrzeszenie sprawia, że Chrystus, który umarł i zmartwychwstał, ogarnia człowieka, staje się dla niego źródłem życia, wydobywa z przepaści. Istnieją przypadki, że po spowiedzi ustają wszelkie przejawy udręczenia.

Może zdarzyć się też sytuacja, gdy bez zastosowania egzorcyzmu nie da się odprawić sakramentu pojednania. Jednak zawsze musi on być połączony z katechezą i prowadzeniem do sakramentu pokuty.
Oczywiście może się też zdarzyć, że ktoś dostrzeże zniewolenie na płaszczyźnie czystości, plotkarstwa czy w innych dziedzinach. Spowiada się i rzetelnie postanawia poprawę, ale przez ciągły nawrót do grzechów widać, że jest w nim skrzywienie, może nawet zagnieżdżenie złego ducha. Taki człowiek doświadcza słabości, która objawia się np. stałą skłonnością do nieczystości, pornografii, kradzieży... Można wtedy podejrzewać, że potrzebny jest egzorcyzm, aby go uwolnić. Taki człowiek jest wewnętrznie związany, tak jak córka Izraela, która była garbata. Pan Jezus ją uwolnił.

Czy może być sytuacja odwrotna: ktoś regularnie przystępuje do sakramentu pokuty i odkrywa w sobie zniewolenie?
Z mojego doświadczenia mogę powiedzieć, że gdy natrafiałem na takie sytuacje, to okazywało się, że ich źródłem były nieważne spowiedzi. Ludzie systematycznie spowiadają się, ale nie uznają jakiegoś punktu nauki Kościoła. W przypadku małżeństw jest to często sprawa antykoncepcji. Jak to się dzieje, że jednym to uchodzi, a w innych pojawia się niepokój? Nie wiem, ale spotykałem ludzi, u których uporządkowanie spraw pożycia w małżeństwie przez sakrament pokuty powodowało ustąpienie obsesji. W mojej praktyce na pierwszym miejscu stawiam życie sakramentalne. Tam, gdzie jest troska o święte życie całych rodzin, tam obsesje nie mają miejsca. Zachęcam do wspólnej modlitwy - „tam, gdzie dwaj albo trzej gromadzą się w imię moje...”. Nie potrzeba wtedy nadzwyczajnych środków - człowiek jest twierdzą, nawet gdy przychodzą obsesje. Ojciec Pio też był atakowany przez złego ducha. Tylko że duch ów nie był w nim, lecz atakował z zewnątrz.

Czy zawsze obsesja związana jest z grzechem?
Tak jest, zawsze. Jeżeli to nie ta osoba, która grzeszy, jest dotknięta udręczeniem, to może być ktoś z najbliższego otoczenia. Na przykład grzech rodziców powoduje zniewolenie dzieci. Istnieją jakieś przedziwne powiązania. Jeżeli ktoś spełnia posługę egzorcysty, powinien wnikliwie słuchać i obserwować. Czasami trzeba egzorcyzmować nie tę osobę, na którą jest skierowana cała uwaga, ale tę, która jest obok. Na przykład tę, która przyprowadza do egzorcysty. Źródło zła może być w osobie, która pozornie chce pomóc. To jest taktyka złego ducha polegająca na odwracaniu uwagi. Nie tam jest źródło, gdzie są najjaskrawsze przejawy, ale tam, gdzie go nie widać - w kimś bardzo eleganckim, po którym nie można poznać, że jest pod wpływem złego. Miałem sytuację, w której syn wydawał się zniewolony, a okazało się, że to matka prowadziła grzeszne życie, a jednocześnie chodziła do komunii. Gdy sprawa stała się jawna, matka wyspowiadała się i odcięła od grzechu, syn został wyzwolony z wszelkich przejawów udręczenia.

Czym się różni taka obsesja od zniewolenia papierosami, alkoholem czy innymi używkami? Wydaje się, że jednorazowa spowiedź nie jest w stanie przerwać takiego zniewolenia.
Może. Zależy od wstrząsu, jaki człowiek przeżyje. Czasami można nawet wyjść z alkoholizmu. Może nie na stałe, bo tu wchodzą w grę zmiany somatyczne i pewne prawidła psychologiczne. Człowiek jest jednością psychofizyczną. Łaska nie działa w próżni, tylko buduje na naturze. Uwolnienie od grzechu powoduje tak potężną zmianę w człowieku, że nieraz zmieniają się rysy twarzy, następuje jakieś rozluźnienie. Bywają też przejawy zewnętrzne — np. spowiedzi odbytej po czterdziestu latach życia w grzechu towarzyszyło otwarcie i trzaśnięcie drzwiami. Czasem sakramentowi, gdzie widać wyzwalanie ze zła, towarzyszy wyzwalający płacz.

Jaka jest sytuacja ludzi, którzy świadomie oddali się szatanowi?
Pamiętam zdarzenie, gdy kilkunastoletni człowiek zawarł pakt ze złym duchem. Można to traktować jako głupotę, można patrzeć na to z przymrużeniem oka. Jednak skutkiem tego była degradacja jego osobowości, jej niewłaściwy rozwój. Ojciec, nie wiedząc nic o konszachtach syna ze złym duchem, pewnego dnia wszedł do pokoju i powiedział do leżącego na łóżku chłopaka: „Zamiast ciebie ja muszę złożyć ofiarę ze swojego życia”. Wyszedł i powiesił się. Takie skutki może mieć świadome związanie się ze złym duchem. Ten pakt zaciążył nie tylko nad samym zainteresowanym, ale również nad jego najbliższymi. Można tu mówić o krańcowym związaniu. Ten chłopak chciał uciec z zależności, ale ona go przerastała i robił to, czego sam nie chciał. Trzeba przestrzegać ludzi, by takich słów nawet dla żartu nie wypowiadali. Szatan istnieje i atakuje ludzi. Nie jestem skłonny wpadać w przerażenie i wszędzie dostrzegać diabła albo przejaskrawiać jego moc, ale trzeba powiedzieć, że jego działanie jest niebezpieczne.

Jakimi predyspozycjami powinien odznaczać się egzorcysta?
Wiele może zależeć od stanu wewnętrznego księdza. Chcąc skutecznie sprawować posługę egzorcysty, trzeba mieć poczucie własnej grzeszności, widzieć siebie we właściwym świetle, zauważać swoje grzechy i mieć uporządkowane sprawy finansowe. Chęć posiadania pieniędzy — nawet jeśli się ich nie ma, ale bardzo pragnie — czyni posługę egzorcysty nieskuteczną. Może to jest też tajemnica nieskuteczności Kościoła. „Nie możecie służyć Bogu i mamonie”. To bardzo ważne. Nie będziesz miał dwóch bogów. Nawet jeżeli ksiądz przyjmuje intencje mszalne, to winien bardzo się strzec, by nie było w nim zadowolenia, że któraś jest większa. Chodzi o to, aby sprawować każdą czynność ze względu na Jezusa Chrystusa. Egzorcysta nie zawsze, nie w każdym momencie, będzie w doskonałej formie, ale musi mieć świadomość, że działa w imieniu Kościoła, że przez niego działa Chrystus. Te predyspozycje są ważne.

Jak wygląda posługa egzorcyzmu?
Sprawuje się liturgię według rytuału wydanego przez Stolicę Apostolską. Ksiądz ubiera się w komżę, zakłada stułę, przygotowuje wodę święconą i sól.

Dlaczego stosuje się sól?
Ten zwyczaj pochodzi z tradycji Starego Testamentu. Sól była dodawana do ofiar pokarmowych składanych Bogu. Dla Izraelitów była znakiem wierności i niezniszczalności przymierza z Bogiem. Sól zawsze była związana ze zdrowiem, to był jedyny środek do konserwacji żywności. W Nowym Przymierzu Pan Jezus mówi: „Jeśli sól zwietrzeje, czymże się ją będzie solić” i „Wy jesteście solą ziemi”. Stąd w egzorcyzmach preferuje się święcenie wodą wymieszaną z solą.

Egzorcysta powinien w zakrystii odmówić modlitwę przed egzorcyzmem. Rytuał zaleca stosowanie gestów takich jak: znak krzyża, nałożenie rąk, dmuchnięcie, pokropienie wodą święconą. Odmawiana jest Litania do wszystkich świętych, następnie psalmy proszące o opiekę Boga i wysławiające Jego zwycięstwo nad złem. Egzorcysta odczytuje fragment Ewangelii, która jest znakiem obecności Chrystusa, ratującego powierzone mu owce. Najczęściej jest to prolog Ewangelii św. Jana, kończący się zdaniem: „Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas”. Po nim następuje wyznanie wiary, modlitwa Ojcze nasz i sam egzorcyzm. Ma on podwójną formę. Najpierw wypowiada się modlitwę proszącą o uwolnienie. Kiedy egzorcyzm błagalny nie wystarcza, następuje egzorcyzm imperatywny, rozkazujący. Zawiera on mocne sformułowania nakazujące szatanowi opuszczenie człowieka — stworzenia Bożego nabytego za cenę Krwi Chrystusa.

Egzorcyści z dużym doświadczeniem twierdzą, że bardzo ważna jest intonacja głosu. Gdy kapłan mówi niezdecydowanie, anemicznie, nie wiadomo dlaczego modlitwa nie przynosi skutku. Podczas egzorcyzmu zły duch nie jest skłonny do ujawniania się. Bywają sytuacje, że w momencie rozpoczęcia obrzędu poprawia się stan chorego. Nie wolno się dać temu zwieść. Trzeba kontynuować egzorcyzm do skutku. Raz, drugi... aż do momentu, gdy szatan zaczyna odpowiadać na pytania egzorcysty...

Egzorcysta powinien wdawać się w rozmowę ze złym duchem?

Tak. Wtedy trzeba stawiać pytania.

— Kim ty jesteś? Jakie masz imię?
— ... (milczenie)
— Byłaś u spowiedzi świętej, teraz idź do komunii świętej.
— Ja nie pójdę, bo ja z głodu umrę.
— Idź do komunii świętej!
— Nie pójdę!
— Dlaczego nie pójdziesz?
— Bo z głodu umrę!
— Nie umrzesz!
— Umrę! Bo jestem głodny, jestem dziś bez śniadania!
— To jeszcze pół godziny wytrzymasz!
— Nie wytrzymam!

Takiego typu są to rozmowy.
Kiedyś przyszło dwóch mężczyzn z sekty. Jeden był dręczony przez głosy. Rzecz się rozegrała o posłuszeństwo.

— Powtórz za mną: „Posłucham biskupa”.
— No... Ja kocham Pana Jezusa...
— Powtórz: „Posłucham biskupa!”.
Robił wykręty w każdym kierunku, a posłuszeństwo jest bardzo ważne.
— No koniec! Jesteś udręczony, męczysz się, mogę ci pomóc, ale powiedz: „Posłucham biskupa”.
— Nie.
— Jeżeli nie, to znasz drogę, przyjdź kiedy indziej.
Po rozmowie zakończonej bez skutku odezwał się głos. Wyraźnie nie był to głos tego człowieka, z którym rozmawiałem.
— Czy ja księdza czymś nie uraziłem? — anielski, nieziemski głos...
— Nie obraziłeś mnie, ale bardzo mi Ciebie żal...

Czy człowiek zniewolony wie, że ktoś przez niego przemawia, czy też ten głos jest poza jego świadomością?
Różnie bywa. Czasem ludzie wiedzą, że przez nich mówi zły duch. Czasem udzielanie egzorcyzmów nie jest bezpieczne. Dialog, który wcześniej przytoczyłem, miał miejsce, gdy przyszła dwudziestokilkuletnia kobieta z matką. Miała obsesje bluźniercze przed komunią świętą. Po spowiedzi świętej pojawił się opór przed eucharystią. Świadomi jej obsesji, modliliśmy się w szczególnym skupieniu. W pewnym momencie pojawił się w kościele niepokój. Ministrantów napadł śmiech, trzeba ich było rozdzielić. Nie kojarzyłem tego zjawiska z czymś nadzwyczajnym. Rozpoczęła się komunia, kobieta przyjęła Pana Jezusa i poszła spokojnie do domu. Po Mszy świętej do zakrystii przybiega jakaś kobieta z Panem Jezusem na ręku. Hostia była wilgotna, czyli ktoś Ją wypluł z ust. Byłem przekonany, że to ta młoda kobieta z obsesjami bluźnierczymi. Jednak jeden z ministrantów zawołał: „P