BOGURODZICA - RYCERZE.mp3

Bogurodzica -- najstarsza utrwalona polska pieśń religijna i najstarszy zachowany polski tekst poetycki. Utwór powstał w średniowieczu, najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku . Najprawdopodobniej jest przeróbką pieśni pogańskiej . Pierwszy zapis tekstu jest późny, bo z początku XV wieku, wcześniejsze zapisy mogły zaginąć, ale też tekst mógł krążyć w obiegu ustnym. Bogurodzica pełniła -- według współczesnych pojęć -- rolę hymnu państwowego. W 1506 roku tekst pieśni został dołączony do Statutów Jana Łaskiego z informacją, że jej autorem jest św. Wojciech. Większość współczesnych badaczy odrzuca jednak jego autorstwo, ponieważ św. Wojciech nie znał języka polskiego . Na przestrzeni wieków XIV -- XVIII Bogurodzica (w wersji starobiał. Багародзіца) pełniła także rolę hymnu państwowego Wielkiego Księstwa Litewskiego

Bogurodzica jest pieśnią o charakterze wstawienniczo-modlitewnym: zbiorowość wiernych zwraca się w 1. zwrotce do Maryi jako Bożej Rodzicielki, w 2. zaś do Chrystusa – z powołaniem się na św. Jana Chrzciciela – o usłyszenie ludzkich głosów, wysłuchanie modlitw, następnie o dar pobożnego życia na ziemi i wiecznego zbawienia. Na pierwszą zwrotkę Bogurodzicy składa się rozbudowana, dwuczłonowa apostrofa do Matki Bożej oraz para krótkich próśb modlitewnych. Apostrofa gromadzi tytuły i przymioty Maryi obrazujące jej udział w tajemnicy wcielenia: boskie macierzyństwo (Bogurodzica), czystość (Dziewica), chwałę, jaką została obdarzona przez (lub: ze względu na) Boga, którego zrodziła (Bogiem sławiena). Użycie w funkcji wołacza form mianownikowych rodzaju żeńskiego nasyca tekst współbrzmieniami samogłoskowymi -a, co dowodzi obeznania autora z łacińską poezją sekwencyjną. Drugi wers interpretowany bywa dwojako: albo jako paralelny wobec pierwszego człon apostrofy, albo też jako początkowa część modlitwy, której dopełnieniem są zamykające zwrotkę rozkaźniki: zyszczy nam, spuści nam. Ich sens jest jednak niezbyt jasny. Przy założeniu, że łączą się one składniowo z poprzednim wersem (U twego Syna...), domyślnym przedmiotem prośby kierowanej do Maryi mogłyby być łaski pozyskiwane przez nią u Syna i zsyłane ludziom (np. łaska "zmiłowania", o którą w refrenie prosimy Chrystusa). Można również przyjąć, że trzeci wers pierwszej zwrotki brzmiał pierwotnie zyszcz ji nam, spuść ji nam, później zaś, będący enklityką zaimek ji (go) zlał się w śpiewie z rozkaźnikami, dając w efekcie ich oboczną postać z samogłoską wygłosową: zyszczy, spuści. Analiza archaicznego znaczenia spuścić dowodzi, że niekoniecznie musiało się ono wiązać z ukierunkowaną "z góry na dół" czynnością zsyłania. Spuścić mogło także znaczyć 'daj', 'przekaż'. Prośbę zamykająca pierwszą zwrotkę Bogurodzicy można by zatem rozumieć: "pozyskaj i daj nam" twego Syna – Boga, którego zrodziłaś.

Najstarszy ze znanych rękopiśmiennych przekazów Bogurodzicy, tzw. przekaz kcyński, powstał ok. roku 1408 lub niewiele później; zachował się na wyklejce tylnej okładki zbioru łacińskich kazań spisanych w 1407 roku. Poniżej podajemy jego transliterację i transkrypcję. Transliteracja Bogv rodzicza dzewicza bogem slawena maria U twego syna gospodzina matko swolena maria Siszczi nam spwczi nam Kyrieleyson Twego dzela krzcziczela boszicze Uslisz glosi naplen misli czlowecze Slisz modlitwo yosz nosimi A dacz raczi gegosz prosimi a naswecze zbozni pobith posziwocze raski przebith kyrieleyson. Transkrypcja Bogurodzica dziewica1, Bogiem sławiena2 Maryja, U twego Syna Gospodzina3 matko zwolena4, Maryja! Zyszczy nam5, spu<ś>ci nam6. Kyrieleison7. Twego dziela Krzciciela8, bożycze9, Usłysz głosy, napełń myśli10 człowiecze. Słysz11 modlitwę, jąż nosimy12, A dać raczy13, jegoż14 prosimy: A na świecie zbożny15 pobyt, Po żywocie raski przebyt16. Kyrieleison.

Objaśnienia 1Bogurodzica Dziewica... Maryja - formy mianownikowe użyte w funkcji wołacza; 2sławiona ze względu na Boga (którego zrodziła); 3Pana; 4wybrana; 5pozyskaj dla nas; 6daj, przekaż nam (twego Syna); 7Panie, zmiłuj się; 8dla twego Chrzciciela (św. Jana); 9synu Boga (wołacz od słowa bożyc - syn Boga); 10spełń myśli, pragnienia; 11wysłuchaj; 12którą zanosimy, odprawiamy; 13racz; 14czego, o co; 15pomyślny, dostatni; także: pobożny; 16wieczne bytowanie w raju.