Błękitny krzyż [1955]

Film fabularny

Produkcja: Polska
Rok produkcji: 1955
Premiera: 1955. 10. 12
Gatunek: Film wojenny

Czarno-biały, 1678 m, 55 min

Zdjęcia do filmu rozpoczęły się na przełomie stycznia i lutego 1955.
Na początku filmu pojawia się tekst:
"Historia tej wyprawy jest historią prawdziwą. Drobne zmiany, jakie autorzy wprowadzili w tok opowiadania, nie zmieniają w niczym istotnym jego biegu ani sensu. Wśród postaci występujących w filmie spotykamy autentycznych bohaterów owego zdarzenia. Im właśnie autorzy poświęcają ten film - górskim partyzantom lat wojny i RATOWNIKOM TATRZAŃSKIEGO OCHOTNICZEGO POGOTOWIA RATUNKOWEGO - ludziom BŁĘKITNEGO KRZYŻA."

Akcja filmu rozgrywa się w lutym 1945 podczas II wojny światowej, kiedy na Słowacji utrzymują się garnizony niemieckie. Przez tatrzańskie ostępy śnieżne wędruje słowacki lekarz, doktor Juraj. Dociera do Zakopanego, gdzie kontaktuje się z radzieckim dowództwem, prosząc o ratunek dla swoich słowackich i radzieckich pacjentów z partyzanckiego szpitala w górskiej chacie, znajdującego się okupowanej przez Niemców po słowackiej stronie Tatr.

Akcja przenosi się do tej chaty, gdzie sanitariuszka Bożena opatruje rannych bądź cierpiących na odmrożenia. Jeden ze słowackich partyzantów stoi na warcie, spostrzegając, że w okolicy na dobre zainstalował się niemiecki oddział. Oczekując na pomoc, partyzanci dla poprawy nastroju zapalają „partyzancką gwiazdkę”. Wówczas wartownik wchodzi do chaty, informując o zbliżającym się oddziale niemieckim. Tymczasem jednemu z rannych lekarze muszą amputować odmrożoną nogę.

W międzyczasie grupa polskich ratowników górskich wyrusza z zadaniem przeniesienia na polską stronę rannych i chorych partyzantów przez dwa pasma górskie i linie niemieckich posterunków. W zaprzęgu wyruszającym na granicę znajdują się między innymi doświadczeni taternicy Stanisław Gąsienica Byrcyn, Stanisław Gąsienica z Lasa oraz Stanisław Marusarz. Przekroczenie pasma górskiego utrudniają jednak warunki pogodowe (zamieć śnieżna) oraz żleby, po których wspinają się taternicy. Gdy Byrcyn przywołuje podczas wspinaczki swojego krnąbrnego psa, niespodziewanie na ratowników spada lawina. Jednak okazuje się, że nikt nie ucierpiał. Po drodze grupa spotyka radziecki posterunek, docierając do granicy frontu.

Wkrótce taternicy są zmuszeni zostawić psa oraz narty i przemierzają leśne bezdroża, aby nie mogli zostać wykryci przez niemieckie patrole. O północy Juraj dociera wraz z grupą toprowców do górskiej chaty. Spożywszy posiłek, taternicy zabierają rannych i przeprowadzają ewakuację. Jednak na ich ślad wpadają Niemcy, którzy rozpoczynają pogoń za ratownikami. Ci zdążają przekroczyć linię radzieckiego posterunku i zabierają psa wraz z nartami, jednak osłaniający ich żołnierz radziecki zostaje trafiony. Słowacki wartownik oraz Byrcyn oddzielają się od grupy, by osłaniać ją przed potencjalnym atakiem patrolu niemieckiego. Ostrzał z pobliskiego posterunku radzieckiego zmusza jednak Niemców do odwrotu, dzięki czemu Byrcyn i słowacki wartownik mogą dołączyć z powrotem do grupy. Toprowcy wracają na nartach do Zakopanego, a akcja okazuje się sukcesem.

Obsada:
---------
Gustaw Holoubek jako Narrator
Stanisław Gąsienica Byrcyn
Stanisław Wawrytko
Stanisław Marusarz
Stanisław Gąsienica z Lasa
Ludwik Ziemblic jako Doktor Juraj
Józef Krzeptowski
Józef Wawrytko
Wojciech Siemion jako radziecki partyzant
Elżbieta Polkowska jako sanitariuszka Bożenka
Tadeusz Giewont
Roman Hoły
Władysław Gondek
Stefan Joniak
Jakub Wawrytko
Andrzej Walczak
Jan Krzystyniak

Produkcja:
-------------
Zdjęcie z planu filmu Błękitny krzyż; Andrzej Munk drugi z prawej (1955)
Po realizacji dokumentu Gwiazdy muszą płonąć Andrzej Munk podjął próbę eksperymentu twórczego na pograniczu filmu fabularnego i dokumentalnego. Jako punkt wyjścia do stworzenia Błękitnego krzyża Munk przyjął opowiadanie Adama Liberaka, co w kontekście dotychczasowej twórczości reżysera – wprawionego dokumentalisty – było nowością. Za punkt zaczepienia zarówno dla opowiadania, jak i filmu posłużyła akcja TOPR-u przeprowadzona w lutym 1945 roku, polegająca na ewakuacji spoza linii niemieckiej obrony na polanie Zwierówka w Dolinie Zuberskiej rannych radzieckich partyzantów; w akcji uczestniczyło 14 taterników pod kierownictwem Zbigniewa Korosadowicza. W przeciwieństwie jednak do zdarzeń przedstawionych na ekranie, udział toprowców w rzeczywistości nie był dobrowolny; ratownicy zobowiązali się wykonać akcję pod groźbą kary śmierci ze strony władz radzieckich. Marek Lubaś-Harny z „Gazety Krakowskiej” zaznaczał, iż „niezależnie od politycznych uwarunkowań i propagandowych zabiegów, trudno nie uznać, że akcja w Dolinie Zuberskiej była trudnym do zakwestionowania, choć nietypowym sukcesem TOPR-u”.

Tematyka prozy Liberaka była reżyserowi bliska z tego powodu, że na przełomie lat 1944 i 1945 Munk pracował jako robotnik oraz palacz kolejki linowej na Kasprowy Wierch. Munk napisał samodzielnie scenariusz na podstawie opowiadania, a opracowanie komentarza zlecił dziennikarzowi i publicyście Karolowi Małcużyńskiemu. Komentarz ów odczytywał z wyczuciem Gustaw Holoubek, wcielający się w rolę narratora. Za zdjęcia do filmu odpowiadał specjalista od twórczości dokumentalnej Sergiusz Sprudin. Do minimum reżyser ograniczył liczbę aktorów zawodowych (wyjątkiem był Wojciech Siemion), natomiast główne role aktorskie odegrali naturszczycy, wśród nich Stanisław Byrcyn Gąsienica, Stanisław Gąsienica z Lasa, Ludwik Ziemblic, Stanisław Marusarz, Józef Krzeptowski, Józef Wawrytka i Elżbieta Polkowska.

Zdjęcia do filmu rozpoczęły się na przełomie stycznia i lutego 1955 po polskiej i czechosłowackiej (obecnie słowackiej) stronie Tatr. Proces kręcenia filmu w plenerze przebiegał w surowych warunkach. Część członków ekipy była ubezpieczana linami w momencie nagrywania sceny z lawiną, która – celowo wywołana – w wyniku uderzenia omal nie pozbawiła Byrcyna życia. Ostatnie ujęcia nakręcono na przełomie lutego i marca 1955, a łączny nagrany materiał filmowy liczył sobie 1800 metrów. Pokaz przedpremierowy Błękitnego krzyża miał miejsce w siedzibie Centralnego Urzędu Kinematografii 10 października 1955, natomiast premiera w kinach odbyła się 12 października 1955.

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder