Wolne miasto [1958]

WOLNE MIASTO

Film fabularny

Produkcja: Polska
Rok produkcji: 1958
Premiera: 1958. 09. 01
Gatunek: Film wojenny
Język: polski, niemiecki
Czarno-biały, 2840 m, 98 min /720p HD

Plenery: Gdańsk (Dworzec Główny), Sopot, Gdynia.
Kronikalna, wsparta zdjęciami archiwalnymi relacja z przebiegu bohaterskiej obrony Poczty Gdańskiej w roku 1939, poprzedzona obrazem narastania hitlerowskiego terroru wobec polskiej ludności miasta przed wybuchem wojny. Wolne Miasto Gdańsk tuż przed wybuchem wojny. Napięta atmosfera, szykany i prześladowania Polaków przez hitlerowców. 1 IX pocztowcy polscy chwytają za broń. W czasie pierwszego niemieckiego ataku ginie Konrad, dowódca obrony poczty przysłany z Warszawy. Walczą wszyscy - i stary listonosz Rajca, który marzył o spokojnej emeryturze, i zakochana w swym chłopcu młoda telegrafistka, Irena, opatrująca rannych... Wierzą, że nadejdzie pomoc. Niemcy, po nieudanych atakach, wprowadzają do walki artylerię, wozy pancerne, miotacze ognia. Pocztowcom brakuje amunicji, coraz więcej jest rannych, budynek poczty płonie. Po 12 godzinach muszą się poddać. Niemcy biorą pocztowców do niewoli i rozstrzeliwują.

"Pierwszy polski film o wrześniu 1939 roku". Pod tym hasłem "Wolne miasto" ma zapewnione miejsce w annałach rodzimej kinematografii. Reżyser Stanisław Różewicz z obfitującego w dramatyczne wydarzenia pierwszego miesiąca II wojny światowej wybrał epizod rzadko eksponowany w podręcznikach historii. Obrona Poczty Gdańskiej nie pochłonęła wszak tyle ofiar, co walki o Westerplatte czy Warszawę. Nie miała też takiego polityczno-militarnego znaczenia, jak zmagania o Hel czy twierdzę Modlin. Trwała też znacznie krócej niż tamte, przełomowe bitwy. Jeśli jednak bliżej przyjrzeć się jej dziejom, odsłoni się skondensowany do minimum, ale przez to niesłychanie wyrazisty dramat grupy cywilów, którzy niczym dawni bohaterowie Żeromskiego do końca bronili z góry przegranej sprawy. Jaką bowiem szansę na zwycięstwo miał personel poczty wobec świetnie uzbrojonych, przeważających sił hitlerowskich?
Pod względem gatunkowym "Wolne miasto" również otwiera w polskiej kinematografii nowy rozdział. Jest bowiem pierwszym rodzimym "reinscenizowanym dokumentem wojennym". Ten typ filmu wywodzi się w prostej linii z dokumentu, powstającego "na placu boju". Kinematografia europejska zna przykłady dzieł ważnych i wybitnych, realizowanych w tej konwencji. Recenzenci "Wolnego miasta" przywoływali na poparcie tej tezy takie filmy jak: "Bitwa o ciężką wodę" Mullera i Dreville'a, "Bitwę Stalingradzką" Pietrowa i "Ostatni akt" Pabsta.
Mimo utyskiwań części krytyki "Wolne miasto" przyjęte zostało bardzo dobrze. Chwalono pracę aktorów i reżysera. Podobały się zdjęcia Władysława Forberta, zwłaszcza te ukazujące powolną wewnętrzną agonię Poczty, wstrząsanej wybuchami, targanej pociskami, wypełnionej ludzkim przerażeniem, poświęceniem i heroizmem.
Fabuła filmu dzieli się na trzy części. Pierwsza opowiada o codziennym życiu przyszłych bohaterów. Ukazuje ich w pracy, w domu, na ulicy. Widz łatwo odnajduje w nich własne problemy, nadzieje, marzenia. Z drugiej jednak strony reżyser wyraźnie kreśli okoliczności poprzedzające dramat - napiętą sytuację w Gdańsku, coraz dokuczliwszą hitlerowską butę i agresywność. Atmosfera zagęszcza się, bliskość kataklizmu staje się wyczuwalna. Część druga to zapis rozpaczliwej walki nie tylko o obronę Poczty, ale o własną godność i honor. Kamera operuje głównie w gmachu oblężonego budynku. Jeśli go opuszcza, to tylko po to, by uprzytomnić widzowi beznadziejność położenia obrońców wrześniowej reduty. I wreszcie część trzecia - gorzki finał, w którym pozostali przy życiu pocztowcy z rękami na karku idą na stracenie pośród szyderstw i drwin swych pogromców.

Reżyseria: Stanisław Różewicz


Obsada aktorska:
----------------------
Bronisław Dardziński - Kowalski, naczelnik poczty
Włodzisław Ziembiński - listonosz Rajca
Kazimierz Wichniarz - Kunert, asystent naczelnika poczty
Stanisław Jasiukiewicz - Konrad (w rzeczywistości Konrad Guderski), komendant obrony poczty
Jerzy Śliwa - listonosz Barcikowski
Piotr Fronczewski - Boguś, syn Barcikowskiego
Hanna Zembrzuska - telefonistka Irka
Jan Machulski - marynarz Janek, narzeczony Irki
Irena Netto - Erna Pająkowa
Danuta Królska - Trudka, wnuczka Pająkowej
Edward Kowalczyk - kolejarz Stanisław Herman
Adam Kwiatkowski - listonosz Plichta
Zenon Burzyński - Niemiec biorący udział w bijatyce w piwiarni Schmoldego
Leopold Detkowski - Klimek, gospodarz Rajcy
Stanisław Gronkowski - telefonista Kozubek
Lech Grzmociński - niemiecki fotograf robiący pocztowcom zdjęcia po kapitulacji
Tadeusz Gwiazdowski - Niemiec w dokach
Cezary Julski - Niemiec w piwiarni Schmoldego
Stanisław Jaśkiewicz - generał odczytujący wyrok śmierci na pocztowców
Stanisław Marian Kamiński - polski listonosz
Wacław Kowalski - listonosz Bronek Wiśniewski
Tadeusz Kosudarski - pocztowiec Grudzień
Zdzisław Kuźniar - polski listonosz
Zofia Lubartowska-Brodacka
Józef Łodyński - polski listonosz
Wanda Majerówna - Elza Herman, córka kolejarza
Hanna Małkowska - Nowakowa, matka Rudiego
Wiesława Mazurkiewicz - Kowalska, żona naczelnika poczty
Klemens Mielczarek - Rudi Nowak
Henryk Modrzewski - Pluske, urzędnik pocztowy
Mieczysław Nawrocki - Schmolde, właściciel piwiarni
Jerzy Szpunar - polski listonosz
Tadeusz Ordeyg-Małuszyński - Niemiec, sąsiad gospodarzy Rajcy
Czesław Piaskowski - polski listonosz
Barbara Rachwalska - Barcikowska, matka Bogusia
Leopold Skwierczyński - Pająk, pracownik poczty
Józef Zbiróg - żandarm rozmawiający ze Schmoldem po bijatyce
Leonard Andrzejewski - Niemiec śledzący Rajcę; nie występuje w napisach
Bogdan Baer - polski marynarz biorący udział w bijatyce w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach
Stefan Bartik - polski listonosz śmiejący się z Plichty; nie występuje w napisach
Władysław Dewoyno - NSDAP-owiec śledzący Rajcę; nie występuje w napisach
Krystyna Feldman - telefonistka Zosia; nie występuje w napisach
Edmund Fetting - Niemiec fotografujący Plichtę; nie występuje w napisach
Ryszard Filipski - NSDAP-owiec biorący udział w bójce w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach
Andrzej Hrydzewicz - polski listonosz; nie występuje w napisach
Zygmunt Hübner - oficer SS; nie występuje w napisach
Kalina Jędrusik - kelnerka w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach
Eugeniusz Kamiński - polski listonosz; nie występuje w napisach
Zbigniew Koczanowicz - Niemiec w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach
Czesław Lasota - Niemiec przy budce z piwem; nie występuje w napisach
Zdzisław Lubelski - Niemiec biorący udział w bójce w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach
Stanisław Michalski - Niemiec w dokach; nie występuje w napisach
Józef Nalberczak - marynarz Heniek biorący udział w bójce w piwarni Schmoldego; nie występuje w napisach
Sylwester Przedwojewski - Niemiec w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach
Bogusław Sochnacki - Niemiec w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach
Wanda Stanisławska-Lothe - kobieta opluwająca obrońców poczty prowadzony ulicami Gdańska; nie występuje w napisach
Włodzimierz Śliwiński - oficer niemiecki biorący udział w ataku na pocztę; nie występuje w napisach
Alicja Zomer - dziewczyna w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Nagrody:
1959 - Wiedeń (Światowy Kongres Młodzieży i Studentów)-Srebrny Medal
1967 - Nagroda Ministra Obrony Narodowej I stopnia - Stanisław Różewicz